نویسنده: محمد ثقفی

استاد شهید مرتضی مطهری به گواهی تاریخ چند دهه ایام انقلاب و پس از آن تأثیرگذارترین و مقبول ترین نظریه پرداز انقلاب اسلامی بین قشرهای مختلف دانشجو، طلبه، روشنفکر و ... بوده است.

    با این که در سال های قبل از انقلاب و سحرگاه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هجمه ی تبلیغاتی و فرهنگی اردوگاه شرق به حدی بود که محیط های دانشگاهی و روشنفکری و بعضاً حوزوی گرایشات ضد سوسیالیستی را برنمی تابیدند، استاد مطهری با شجاعت خاص خود که به قول رهبری مهم ترین ویژگی شخصیتی او بود، در برابر این جریان ایستاد، مارکسیسم را به سخره گرفت و پایه های سوسیالیسم را در نظر جوانان دانشجو و طلبه سست و لرزان نشان داد. و با این همه محبوب بود و محبوب ماند، تیر جهالت سوسیالیست های مسلمان گروهک فرقان هم جز بر محبوبیت او افزون نکرد.

    به راستی آن چیز که مطهری را از دیگر هم صنفان و هم فکرانش متمایز می کرد چه بود؟ مطهری چه داشت که این گونه محبوب همه قشر جوان دغدغه مند شده بود؟ آیا کسانی نبودند که چون او فلسفه ی اسلامی را بشناسند و توانایی های بالقوه اش را برای بررسی مسائل روز آشکار کنند؟ آیا از بین متفکرین تنها مطهری بود که غرب و فلسفه ی معاصرش را می شناخت؟ آیا فقاهت او دیگرگونه بود؟ آیا صرف کلام نافذ و شیوایش او را به صدر مصطبه ی اندیشه نشاند؟ آری این همه، مطهری بود اما مطهری همه، این ها نبود. مطهری کسی بود که به جوان دانشجو و طلبه اجازه می داد از او سؤال کنند، یقه اش را بگیرند و با او به بحث بنشینند. نه پر تکلف و مصنوع سخن می گفت و نه بی پایه و کم مایه. و می گفت تا بپرسند و می پرسیدند تا بگوید.

    استاد مطهری علاوه بر بر این ها در تأملات فلسفی و تدقیقات فقهی خویش -چون بسیاری از علمای بزرگوار- به نکات شاز و خاصی می رسید که خلاف برخی مسائل پذیرفته شده بین متدینین بود. علامه ی بزرگوار در این موارد بود که خلاف رویه ی بسیاری از علمای ارجمند، تیغ زبان در نیام سکوت نمی کشید و می گفت آن چه باید می گفت. او نه ملاحظه ی ظاهرگرایانی را می کرد که برداشت قشری خود و فهم تاریخی پدرانشان را مطلق کرده بودند و نه غربدیده هایی که به هوای سوسیالیسم تخیلی خود، اسلام را ملعبه ی شهوت روشنفکریشان ساخته بودند. مطهری شجاعت دین شناسی داشت. شمشیری دو لبه بود که در راه حق ابایی از فرود آمدن بر بساط قشریون و خیمه شب بازی متجددین نداشت.مثال بارز این رفتار استاد شأن و حقوق زن

 در اسلام بود. در زمانی که در نظر قالب طلاب علوم دینی و متدینین سنتی، حضور زن در اجتماع امری نامطلوب و ناپسند شمرده می شد و خانه نشینی بر پایه ی درک خاصی از اسلام توصیه می شد، استاد بی محابا »مسأله ی حجاب«را بررسی می کند و خانه نشینی و حرمسراسازی را سنتی غیر اسلامی می انگارد که از روم و ایران به اسلام وارد شده است. استاد در این کتابش از فعالیت اجتماعی و اشتغال زن به شدت دفاع می کند و آن را لازمه رشد او می داند. اگر امروز در سایه ی جمهوری اسلامی این ها مسائلی پذیرفته شده برای عموم جامعه ی مذهبی است، این حاصل تلاش های استاد و انگشت شمار امثال او و ایستادگیشان در برابر نقدهای بی بنیه و تعصبات بی دلیل بوده است.

حال که سال ها از نگارش این دست کتب استاد می گذرد به راستی برای بررسی حقوق زنان در دیگر مسائلی که بحث برانگیزاند چند کتاب دیگر نوشته شده است؟ چه دلاوری های فقاهتی و دین شناسانه ای برای توضیح مسائل مورد مناقشه پیرامون شأن و حقوق زن در اسلام صورت گرفته است؟ و چند پرده ی پندار، مطهری وار دریده شده است؟

شاید امروز علاوه بر زنده نگاه داشتن اندیشه ی استاد و ترویج آثارش، باید به این فکر باشیم که نگذاریم »شجاعت دین شناسانه« اش با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود.

اسلام می‏گوید : نه حبس و نه اختلاط بلکه حریم . سنت جاری مسلمین از زمان رسول خدا همین بوده است که زنان از شرکت در مجالس و مجامع منع‏ نمی شده‏اند ولی همواره اصل حریم رعایت شده است . در مساجد و مجامع ، حتی در کوچه و معبر ، زن با مرد مختلط نبوده است.

مسأله ی حجاب

نویسنده: فاطمه خواجه میرزایی

شهید مطهری با بصیرت نافذ و آگاهی بالای خود و بررسی عمیق در آثار و احوال نظریه پردازان جهان و با تلقی درست از اسلام، در بسیاری از آثارشان به حل اختلافات و سوء تفاهمات نظریات روز پرداخته است: از بحثهای علمی در آراء کپلرها و کپرنیکها گرفته، تا نقد مکاتب سیاسی و اجتماعی مختلف چون مارکسیسم، و از بررسی های فلسفی نظرات راسل و دیگران، تا مباحث روانشناسی فروید.

   ایشان آنگاه که ملی گرایی و نگاه جهانی اسلام در مقابل هم می نمود، با کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» به تفکیک مسائل پرداختند؛ در گیر و دار گوناگونی اندیشه ها و آزادی عقیده، به درستی راهها را طبق نظر اسلام و با بررسی های عقلایی نشان دادند؛ در تحریف های شایع حادثه عظیم عاشورا بین مردم پاک دل اما ناآگاه فریادهایشان را در کتابهایی چون «حماسه حسینی» به جای گذاشتند، و اکنون ما مفتخریم که لحظاتی هر چند کوتاه به بررسی نظرات آن عالم فرهیخته در باب مسئله زن و دیدگاه اسلام بپردازیم.

    استاد در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» به بحث حول مسائلی چون: مقام انسانی زن در قرآن کریم، فلسفه خاص اسلامی درباره ی حقوق خانوادگی، مبانی طبیعی حقوق خانوادگی، مسائلی چون حق طلاق، ارث، نفقه، مهریه و چند همسری، علل اجتماعی حرمسرا سازی ها، نگاهی نکته سنج به اعلامیه حقوق بشر و برشمردن درستی ها و نقد ناراستی هایش و ... می پردازند.

    کتاب «مسئله ی حجاب» ایشان در شرایطی که بعضی از زنان آن روزگار با ورود به عرصه علم و دانشگاه از رعایت بعضی شئون اسلامی و اخلاقی باز می ماندند به گونه ای به تفکیک و تحلیل مسائل پرداخته است که امام(ره) از آن کتاب تمجید نمودند.

    در کتاب «اخلاق جنسی در اسلام و غرب» ، آن شهید بزرگوار به خوبی از درک مصلحت و دور اندیشی های اسلام برمی آیند و به زیبایی ادراک خود را به خوانندگان منتقل می نمایند و هم چنین با دقت خاصی که حاکی از احساس مسئولیت و انجام درست مسئولیت است به جمع آوری نظرات مطرح در جهان روز پرداخته و با دید منصفانه و از سر حوصله در جای جای آن دیدگاهها به تأمل پرداخته و درستی ها و ناراستی های آن را از نظر مخاطب می گذرانند.

    در اوایل انقلاب که نشریات و مجلاتی با کج فهمی بر ضد زن اسلامی مقاله می نوشتند و زن ایرانی را به قله ای که آن را به اشتباه آزادی زن انگاشته بودند فرا می خواندند، ایشان با نوشتن مقالاتی در برخی مجلات دیدگاه اسلام در این زمینه را تبیین می نمودند و با مهربانی، پذیرا و پاسخ گوی انتقادات و شبهات می شدند.

    در کتاب «پیرامون جمهوری اسلامی» ایشان در چند مقاله به توضیح جهت گیری انقلاب نوپای اسلامی درباب مسائل مهمی چون: وظایف حوزه های علمیه -زیرا از مهترین اهداف و مسئولیتهای این انقلاب تبلیغ وتبیین اسلام راستین در ایران وجهان می باشد- نقش زن در جمهوری اسلامی، اهداف روحانیت در مبارزات، آزادی عقیده و ... می پردازند.

    ایشان در «مقاله نقش زن در جمهوری اسلامی»ِ این کتاب، با نگاهی به نقش زنان در به ثمر رسیدن انقلاب به بیان جایگاه زنان امروز می پردازند: اینکه زنان علاوه بر نقش مستقیمی که در به ثمر رسیدن این انقلاب داشتند نقش غیر مستقیم مهمی نیز دارا بودند. بعد از کشتار های خونین پانزده خرداد که بیشتر، مردان در آن شرکت داشتند خفقان شدید حاکم، انقلاب را پانزده سال به تعویق انداخت، اما بعد از آن همه شهید واقعه هفده شهریور که زنان در آن مشارکت جدی داشتند و تعداد شهیدانشان هم بسیار بالا بود، نه تنها خفقانِ سنگینی به وجود نیامد بلکه حرکت انقلاب سرعت گرفت. این نشان از نقش مستقیم و غیر مستقیم زنان در جریان این حرکت عظیم داشت که در این کتاب بیان شده است.

    در این مقاله شهید از دو بال برای حرکت سخن می گویند: بال آگاهی و بال اراده و پاکی؛ و اینکه مردم مدت مدیدی در ناآگاهی بودند تا اینکه روحانی پر شوری چون سید جمال الدین اسد آبادی در ملل مختلف اسلامی با آتش آگاهی، جهل ها را آتش زد و روزنه های آگاهی را برای مردم مسلمان گشود. با گسترش وسایل ارتباط جمعی کم کم آگاهی ها بیشتر شد. استبداد دسیسه گر که دیگر نمی توانست بال آگاهی را بشکند، به فکر شکستن بال اراده و پاکی افتاد. احساس خطر او از مدارس دخترانه ای بود که با حفظ توصیه های اسلام به سوی آگاهی قدم بر می داشتند. این، رژیم را بر آن داشت تا حجاب را از آنان برباید. علت ترویج مراکز فساد در آن زمان و ایجاد دبیرستانهای مختلط، مسائلی است که شهید مطهری در این مقاله چند صفحه ای به خوبی بیا نموده اند.

پاره هایی از بیانات شیوا و شیرین شهید مطهری در این مقاله را از نظر می گذرانیم:

    «شرکت زن در مجامع به معنی اختلاط با مرد نیست. این همدوشی که اینها می گویند حقه و کلک است. می توانی عفاف و پاکی خود را حفظ بکنی، آگاهی خودت را هم به دست آوری. در طول این چند سال کم کم قشری به وجود آمد هم آگاه و هم پاک.»

    «صراط مستقیم باریک است. کمی از این طرف برویم پرت می شویم، کمی از آن طرف هم برویم پرت می شویم. اندکی به نام عفت و عصمت و پاکی، زن را بکشانیم به گوش? صدوقخانه ها، پرت شده ایم، یک ذره به نام دخالت خانم ها در اجتماعات و فعالیتها حریم را بشکینم نیز از آن طرف افتاده ایم. شرکت ملازم با اختلاط نیست. شرکت ملازم با التذاذ نیست. پیامبر اکرم در مسجد مدینه زنها را اجازه می دادند می آمدند، مردها را هم اجازه می دادند می آمدند ولی یک بار فرمود ای کاش ما برای خانم ها در دیگری می ساختیم که باب النساء را ساختند.»

    «زن و مرد انسانند و در انسانیت متساوی و متشابه. در عین حال که زن ویژگیهایی از احساسات، عواطف، طرز تفکر، طرز برداشتها، توانایی ها دارد که مرد ندارد و مرد خصوصیاتی دارد که زن ندارد.»

مقاله نقش زن در جمهوری اسلامی،

    «گویی نوعی تضاد و تعارض میان این دو نقش وجود دارد: یا نقش غیر مستقیم و از صحنه بیرون بودن و یا نقش مستقیم پشت جبهه را رها کردن و نقش غیر مستقیم نداشتن. اما درحقیقت تضاد و تعارض غیر قابل جمعی در کار نیست. یک راه باریک و ظریف وجود دارد که زن اگر از آن راه برود هر نقش را در آن واحد می تواند ایفا کند. آن راه باریک و ظریف همان است که بانوان ما در ده سال? انقلاب طی کردند و ویژگی دخالت زن در انقلاب ایران این است که زن مسلمان ایرانی در عین اینکه در صحن? تاریخ ظاهر شد و مستقیماً در کار سازندگی تاریخ با مرد شرکت کرد، پشت جبهه را رها نکرد، حیا و پوشش لازم را از دست نداد، دورباش خویش و کرامت و عزت زنانه خویش را محفوظ داشت و خویشتن را مانند زن غربی و زن مدل پهلوی به ابتذال نکشانید.»

    «زنان از نظر تاریخی دوره های سه گانه ای را طی کرده اند. در برخی دوره ها و بر اساس برخی طرز تفکرها دخالت مستقیم زن در ساختن تاریخ منفی است. در این دوره ها زن جز اندرون خانه کاری ندارد و نمی تواند داشته باشد و صرفاً یک کالای اندرونی است. طبعا در چنین شرایطی هیچیک از استعدادهای انسانیش یعنی تفکر، آگاهی، بیداری، آزادگی، اراده و اختیار و انتخاب، هنر و خلاقیت و ابداع و حتی عبادت و سلوک عارفانه الی الله رشد لازم را طی نمی کند. (زن بودن خود را حفظ کرده اما از انسانیت باز مانده) در برخی جوامع زن خانه را رها کرده و وارد اجتماع شده است، در شئون علمی، هنری، فکری، سیاسی شریک مرد شده است و به صورت شخص در آمده است اما نظر به اینکه مدار خویش را به کلی رها کرده و حریم را کنار زده و در اماکن عمومی و کاباره ها و داسینگها حضور داشته و ارزش و بهای خود را از دست داده است. در اینگونه جوامع زن، شخص است اما شخص بی بها. در اینگونه جوامع زن حضور خود را در صحن? تاریخ ثابت کرده در حالیکه پشت جبهه را رها کرده است. نقش مستقیم خود را در سازندگی تاریخ به کف آورده اما نقش غیر مستقیم را که از آن کمتر نیست از دست داده است. آنجا که زن نقش غیر مستقیم خود را از دست می دهد هم خود را تباه می کند و هم مرد را. زن مدل پهلوی که نزدیک چهل سال قشر عظیمی از جامعه ایرانی را تشکیل می داد از این نوع بود»

مقاله نقش بانوان در تاریخ معاصر ایران

    اگر نمی توانیم ادامه دهنده راه آن بزرگواران در مسیرِ بازگشت به اسلام اصیل باشیم؛ اگر نمی توانیم لااقل یاری دهند? همان راه ایجاد شده باشیم؛ حداقل با مطالعه در مسیر راهی که تا کنون ایجاد شده گام برداریم.

 معرفی اجمالی کتب استاد مطهری درباره ی مسائل جنسیتی در اسلام
نویسنده: محمد ثقفی
آثار استاد شهید مرتضی مطهری در خصوص زنان که عمدتاً در پاسخ به طرفداران حقوق بشر و فمنیست های ایرانی معاصر خود تدوین شده، نوعی دفاع از حقوق بشر اسلامی زن به حساب می آید و از قدیمی ترین گفتارهای رسمی اسلام گرایان ایرانی در طول سی سال گذشته محسوب شده و در گفتارهای بعد از خود تاثیر زیادی گذاشته است. در ادامه به معرفی کتب اصلی استاد می پردازیم که در آن ها چارچوب تفکر ایشان در این باره ترسیم شده است:
مسأله ی حجاب
این کتاب در واقع حاصل سلسله بحث ها و درس هایی بوده که توسط استاد شهید در جلسات انجمن اسلامی پزشکان ارائه شده است.
این کتاب متضمن پنج بخش است. در بخش اول تاریخچه ی حجاب در قوم یهود، ایران باستان، جاهلیت عرب و هند مورد بررسی واقع شده است. در بخش دوم علت پیدایش حجاب بین ملل و اقوام گوناگون و نظریات متنوع در این باب (ریاضت و رهبانیت، عدم امنیت، استثمار زن، حسادت مرد و ...) طرح و نقد شده است.بخش سوم به تبیین فلسفه ی پوشش در اسلام از ابعاد گوناگون اختصاص یافته است. در بخش چهارم به ایرادها و اشکالاتی که بر اصل حجاب و پوشش از سوی مخالفان حجاب گرفته می شود پاسخ های مستدل و منطقی داده شده است. در بخش پایانی کتاب، اصل حجاب و حدود آن با عنایت به آیات و روایات و سیره مسلمین به طور مفصل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
پاسخ های استاد
 به نقدهایی بر کتاب مسأله ی حجاب
این کتاب مشتمل است بر پاسخ های استاد به نقد های یکی از فضلای قم بر کتاب مسأله ی حجاب است. در سال 1349 یکی از فضلای قم نقد خود را بر حاشیه ی نسخه ای از چاپ سوم این کتاب می نگارد و در جای جای آن از دید باز استاد به مسائل زنان انتقاد می کند و به استاد تحویل می دهد. استاد نیز پاسخ های خود را در ذیل سؤال ها و نقد ها می نگارد.
اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب
این کتاب مشتمل بر سلسله مقالاتی است که در حدود سال 1353 به طور مسلسل در مجله ی  »مکتب اسلام« درج میشد.برخی از مهم ترین موضوعات طرح شده در این کتاب عبارت اند از: اخلاق جنسی و عقاید متفکرین جدید، ارزیابی اصول سیستم نوین جنسی، سبب های طغیان و سرکشی قوای نفسانی، دموکراسی در اخلاق، رشد شخصیت از نظر غریزه ی جنسی.
نظام حقوق زن در اسلام:
این کتاب مجموع مقالاتی است که استاد شهید در طی سال های45-46 در مجله ی زن روز تحت عنوان زن در حقوق اسلامی نشر دادند. این مقالات در پاسخ به سلسله مقالاتی نگارش یافت که در آن ها پیشنهاد هایی درباره ی تعویض قوانین مدنی مربوط به حقوق خانوادگی ارائه شده و مطالبی بر ضد نصوص مسلم قرآن عرضه گردیده بود. استاد مطهری با پاسخ های متقن و مستدل خود به این پیشنهادها در واقع نظام حقوق زن را در مکتب متعالی اسلام طرح و بررسی نموده، مسائلی چون خواستگاری، ازدواج موقت، چند همسری، زن و استقلال اجتماعی، اسلام و تجدد زندگی، مقام زن در قرآن و مسائل متنوع دیگری را مورد بحث و تحقیق عالمانه قرار داده اند.