زهرا هاشمی، نگین علیسلطانی، فاطمه عباسی
در ساختمان نهضت مقدس حسینی سه عنصر اساسی دخالت داشته و این حادثه بزرگ را شکل داده است : امتناع از بیعت با یزید، دعوت کوفیان، امر به معروف و نهی از منکر
هریک از این عوامل خود به خود برای امام (ع) وظیفه ی به خصوصی را ایجاب میکرده است.
یک. امتناع از بیعت با یزید. بلافاصله بعد از درگذشت معاویه، یزید فرمان میدهد که از حسین بن علی(ع) الزاماً بیعت گرفته شود . کارگزاران یزید فوق العاده اصرار به گرفتن بیعت دارند و به هیچ قیمتی از این تقاضا صرف نظر نمیکنند و امام شدیداً امتناع دارد و به هیچ قیمتی حاضر نیست به این بیعت تن بدهد . از همین جا تضاد و مبارزه شدید شروع میشود .
حکومت معاویه یک حکومت جابر و مسلط است و درطی بیست سال حکومت، خشونت را به اوج رسانده و لعن علی(ع) را به صورت یک فرهنگ عبادی درآورده است.در چنین شرایط دشواری ، جانشین وی، خلیفه مسلمین شده است. او از پدرش جوان تر ،مغرورتر و سفاکتر است هم چنین بهره ای از بینش سیاسی ندارد.
در این حال امام به تنهایی در مقابل تقاضای نامشروع یکقدرت بسیار جبار ایستاده است؛ بدون اینکه نامی از اعوان وانصار باشد . از این نظر که امام حاضر نیست رای و عقیده خود را بفروشد و تظاهر کند؛ این عامل، ارزش بالاتر وبیشتری نسبت به عامل دعوت مردم کوفه، به نهضت حسین(ع) میدهد.
دو. پذیرش دعوت کوفیان. پس از آنکه امام به واسطه ی درخواست بیعت در چنین شرایطی قرار میگیرد که از طرف یزید اصرار و از طرف ایشان انکار است، به مکه مهاجرت میکند. پس از چند ده روز اقامت در مکه خبر چگونگی قضیه به مردم کوفه میرسد . در این هنگام مردم کوفه به خود آمده، امام را دعوت میکنند. برعکس آنچه ما غالباً میشنویم: دعوت مردم کوفه علت نهضت امام نیست، نهضت امام علت دعوت مردم کوفه است. چنان نبوده که بعد ازدعوت مردم کوفه امام قیام کرده باشد ، بلکه بعد از اینکه امام حرکت کرد ومخالفت خود را نشان داد و مردم کوفه از قیام امام مطلع شدند، چون زمینه ی نسبتاً آمادهای در آنجا وجود داشت ، مردم کوفه گرد هم آمدند و امام رادعوت کردند .
این دو عامل از نظر ارزش در یک درجه نیستند. ارزشی که عامل دعوت اهل کوفه به قیام میدهد، بسیار ساده و عادی است (البته ساده و عادی در سطح عملامام حسین(ع) نه در سطح کارهای ما).برای این که به موجب اینعامل منطقهای که از نیرویی بهرهمند است آمادگی خود رااعلام میکند . ولی عامل تقاضای بیعت و امتناع امام، که از همان روزهای اول ظاهر شد، ارزش بیشتری نسبت به مسئله دعوت ، به نهضت حسینی میدهد . زیرا روزهای اول است ، هنوز مردمی اعلام دعوت و یاری ونصرت و وفاداری نکردهاند.
3-امربه معروف ونهی از منکر. این عامل را خود امام مکرر و با صراحت کامل و بدون آنکه ذکری از مسئله دعوت اهلکوفه و بیعت به میان آورد، به عنوان یک اصل مستقل و یک عامل اساسی ذکرنمودهاست. نه دعوت، امامرا در برابر آنها قرار میدهد و نه تقاضای بیعت، بلکه این خود امام است که در برابرآنها قرارمیگیرد، و در واقع حلال شدن حرام ها و حرام شدن حلال ها و مشاهده وضع نابسامان و فاسد اجتماع، امام را در برابر آنها قرارمیدهد و وادار به قیام میکند.
این عامل، بسیار بیشتر از دو عامل دیگر به نهضت حسینی ارزش می بخشد. به موجب همین عامل است که این نهضت شایستگی پیدا کرده است که برای همیشه زنده بماند. این عامل نه متکی به دعوت است و نه متکی به تقاضای بیعت.
به موجب عامل اول ازامام بیعت میخواهند ومیفرماید با شما بیعت نمیکنم. یعنی اگر تنها این
عامل، دلیل قیام میبود، چنانچه حکومت وقت از حسین (ع) بیعت نمیخواست، او با آن ها کاری نداشت و آسوده و راحت سر جای خود نشسته بود؛ حادثه و غائلهای هم به وجود نمیآمد.
به موجب عامل دوم، چون مردم کوفه دعوت کردند و زمینه پیروزی پنجاه درصدیآماده شده بود، امام حرکت میکرد. یعنی اگر تنها اینعامل در شکل دادن نهضت حسینی موثر بود، چنانچه مردم کوفه دعوت نمیکردند ، حسین(ع) از جای خود تکان نمیخورد.
اما به موجب عامل سوم حسین(ع) یک مرد معترض و منتقد و انقلابی و قیام کننده و مثبت است. دیگر انگیزه ی دیگری لازم نیست. همه جا را فساد گرفته است. حسین (ع) طبق دستور جدش به قیام بر می خیزد؛ چنانچه پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «هر کس چنین اوضاع و احوالی(فراگیر شدن فساد در جامعه) را ببیند و در صدد دگرگونی آن نباشد، در مقام اعتراض بر نیاید، شایستهاست که خدا چنین کسی را به آنجا ببرد کهظالمان، جابران، ستمکاران و تغییر دهندگان دین خدا می روند و سرنوشت مشترک با آنها بیابد.» (1)
این موضوع در قرآن نیز زیاد تکرار شده است و قران بارها شقاوت ملل گذشته را به نداشتن امر به معروف و نهی از منکر مستند میکند. «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون»(2) باید در میان شما کار جمعیتی امر به معروف و نهی از منکرباشد . در واقع اسلام نه تنها فرد را در برابر خود و در مقابلخداوند مسئول و متعهد میداند، بلکه فرد را در برابر اجتماع هم مسئول و متعهد میداند.
امر به معروف و نهی از منکر یگانه اصلی است که ضامن بقاء اسلام است و حسین (ع) در این راه کشته شد. حرکت حسین بن علی(ع) نه تنها جامعه ی آن روز راتکان داد بلکه موجش سال ها بعد به شکل های مختلفی اثر بخشید و بعد از هزار سال نیز الهام دهنده ی نهضت ها خواهد بود.
پاورقی:
1.تاریخ طبریج 4 ص . 304
2. سوره آل عمران ، آیه . 104
